Aterosklerotska karotidna bolest

Aterosklerotska bolest karotidnih arterija jedan je od glavnih uzroka ishemijskog moždanog udara i tranzitorne ishemijske atake, s oko 10 – 15 % slučajeva od svih bolesnika s moždanim udarom. Uglavnom se stenotičke promjene javljaju na karotidnoj bifurkaciji, zahvaća distalnu zajedničku i proksimalnu unutarnju karotidnu arteriju. Može se javiti i na polazištu zajedničke karotidne arterije iz luka aorte ili u kavernoznom segmentu intrakranijalne karotidne arterije.

Prevalencija aterosklerotske karotidne bolesti raste s godinama i veća je u muškaraca nego u žena. U populacijama bijele rase, suženje karotidne arterije veće od 50 % lumena nalazi se u 2,3 % muškaraca u šestom desetljeću, u 6 % u sedmom desetljeću i u 7,5 % muškaraca u dobi od 80 godina; kod žena, odgovarajuće brojke prevalencije bile su 2 %, 3,6 % i 5 % u tim dobnim skupinama. Petina bolesnika s karotidnom stenozom pretrpjet će upozoravajuće simptome nazvane tranzitorna ishemijska ataka, prije nastupa moždanog udara.

Dokazano je da operacija karotidne arterije odstranjivanjem aterosklerotskog plaka djelotvorno u prevenciji moždanog udara, pri čemu je dobrobit prevencije ovisila o stupnju stenoze. Tako su samo bolesnici sa značajnom stenozom imali dobrobit od operacije karotidne arterije.

Osim operacije karotidne arterije, u prevenciji progresije sužavanja žile i smanjenju rizika za nastanak moždanog udara važnu ulogu ima regulacija vaskularnih čimbenika rizika.

Više od 80 % moždanih udara može se spriječiti, budući da su uzrokovani s nekoliko najčešćih čimbenika rizika. Mogu biti uzrokovani povišenim krvnim tlakom, povišenim razinama masnoće u krvi, šećernom bolesti ili bubrežnom bolesti. Čimbenici rizika za koje svaki pojedinac može utjecati su pušenje cigareta, sjedeći stil života, prekomjerna tjelesna težina i nezdrava prehrana puna zasićenih masnih kiselina i šećera.

Klinički pokusi koji su dokazali dobrobit operacije karotidne arterije u prevenciji moždanog udara u bolesnika sa značajnom stenozom karotidne arterije su bili učinjeni na simptomatskim i asimptomatskim bolesnicima. Simptomatski bolesnici su bili oni koji su pretrpjeli moždani udar ili tranzitornu ishemijsku ataku te je bio učinjen probir na karotidnu stenozu. Probir se može učiniti ultrazvučnim ili angiografskim metodama. Danas se prednost daje neinvazivnim ultrazvučnim metodama, a angiografske metode su uglavnom rezervirane za one bolesnike kod kojih nije moguć adekvatan prikaz ultrazvukom ili je potrebna intervencija nad karotidnim arterijama.

U asimptomatskih bolesnika randomizirani klinički pokusi su pokazali dobrobit operacija karotidne arterije u određenih skupina bolesnika koje su bili uključeni u te pokuse. Radi se o bolesnicima s tri ili više vaskularnih čimbenika rizika (hipertenzija, pušenje, dijabetes mellitus, hiperlipidemija, muški spol, pušenje cigareta), onih bolesnika koji se upućuju na intervenciju na koronarnim arterijama, bolesnici kod kojih je učinjena operacija jedne karotidne arterije, a druga je bila sužena više od 50 % u vrijeme operacije, bolesnici sa suženjem bubrežne arterije više od 60 %, bolesnici sa simptomatskom okluzivnom bolesti arterija nogu, bolesnici s aneurizmom abdominalne arterije. Također je dokazana dobrobit stentiranja karotidne arterije u bolesnika sa značajnim suženjem karotidne arterije 10 godina nakon operacije malignoma vrata i provedenom radioterapijom. Kod bolesnika sa stenozom karotidne arterije osim liječenja najčešćih vaskularnih čimbenika rizika ulogu ima i primjena antitrombotske terapije.

Aterosklerotske promjene karotidne arterije su česte u bolesnika s porastom životne dobi, a češće su u muškaraca u odnosu na žene. Prevenciju je potrebno usmjeriti na djelovanje na životni stil, prestankom pušenja, povećanjem fizičke aktivnosti, redukcijom tjelesne mase, prehranom bogatom povrćem i voćem, a siromašnom zasićenim masnim kiselinama te uključivanjem zdravih masnoća u vidu maslinovog ulja te orašastih plodova. Drugi dio prevencije usmjereno je u prepoznavanje najčešćih bolesti kao što su hipertenzija, hiperlipidemija, dijabetes mellitus te njihovo liječenjem. U detektiranoj karotidnoj stenozi primjenjuju se antitrombotski lijekovi, a u bolesnika sa značajnom stenozom karotidne arterije se ili kirurški ili endovaskularno intervenira.